هستی‌شناسی «غزل‌واژه» و تبارشناسی آن در غزل نوین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس مدیریت دولتی. پژوهشگر و مولف ادبی

چکیده

مینی‌مالیسم یکی از مظاهر مدرنیسم در جهان است که در ادبیات داستانی و شعر نفوذ کرد و حوزه‌هایی از ادبیات را به خود اختصاص داد. از جمله در ادبیات ایران در دهۀ هفتاد سبب شکل‌گیری چندین ژانر، داستان مینی‌مال، شعر مینی‌مال، غزل مینی‌مال، واژانه و... شد. وجه مشترک این ژانرها مینی‌مال بودن درحد افراط است. چنانچه در دهۀ هشتاد با فراروی از غزل مینی‌مال، و ژانر واژانه، و هم‌افزایی این دو ژانری متفاوت از غزل با عنوان «غزل‌واژه» توسط هنگامه اهورا شکل گرفت که سبب ایجاد تحولات فرمی، ساختاری، محتوایی و زبانی شد. لذا می‌توان گفت غزل در دهۀ هشتاد نیز از تأثیر مدرنیسم در امان نماند. در این نوشتار پس از معرفی مینی‌مالیسم، غزل مینی‌مال و ژانر واژانه، به تفصیل تأثیر مینی‌مالیسم بر غزل را بررسی کرده و به این نتیجه رسیدیم که «غزل‌واژه» از جمله‌محوری در غزل فراروی کرده است و نحو سالم و حتّی شکستۀ دستور زبان را شدیداً به حاشیه رانده است؛ هم‌چنین ساختار غزل تحت تأثیر نگرش کلمه-شهروندی که از مظاهر مدرنیسم است از شاه‌بیت‌محوری غزل کلاسیک و حتّی روایت در غزل (غزل-روایی) مدرن فراروی کرده و هر کلمه خود روایتی است که در نهایت کلان روایت غزل را سامان می‌دهد؛ نیز غزل از نوعی فرم ذهنی و منطق واژانه‌ای تبعیت می‌کند که در طول این نوشتار به تفصیل زبان، ساختار، زبان و محتوای این نوع غزل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

کلیدواژه‌ها


  1. کتاب‌ها

    1. احمدی، طاهره (1400)، فرازن، پرنسس معابد کامبادن، تهران: ماهواره.
    2. آذرپیک، آرش (1399)، و آنگاه شیخ اشراق عاشق می‌شود، تهران: مهر و دل.
    3. امین‌پور، قیصر (1383)، سنت و نوآوری در شعر معاصر، تهران: علمی و فرهنگی.
    4. براهنی، رضا (1371)، طلا در مس، جلد اول، تهران: نویسنده.
    5. پورنامداریان، تقی (1380)، در سایۀ آفتاب، تهران: سخن.
    6. داد، سیما (1392)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید، چاپ ششم.
    7. دلبری، حسن (1392)، تطور غزل فارسی دهۀ 60،70،80، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه فردوسی مشهد دانشکدة ادبیات و علوم انسانی
    8. ساکی، بهمن (1388)، از حنجرۀ کارون، خوزستان: نیلوفران.
    9. ساکی، بهمن (1397)، فرهنگ گونه‌های نوپدید در شعر معاصر فارسی، تهران: عصر داستان.
    10. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1380)، ادوار شعر فارسی، تهران: سخن.
    11. طیب، محمود (1389)، و تو را شنیدم روزی که اتفاق افتادی، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس.
    12. علی‌پور، مصطفی (1378)، ساختار زبان شعر امروز، تهران: فردوسی.
    13. قیس رازی، شمس‌الدین (1388)، المعجم فی المعایر اشعار العجم، تهران: علم.
    14. مافی، حسین (1398)، بررسی سیر تحول غزل معاصر از مشروطه تا پست مدرن، تهران: فصل پنجم.
    15. مسیح، نیلوفر (1400)، جنس سوم عاشقانه‌های یک فرازن، کرمانشاه: دیباچه.
    16. میرصادقی، میمنت (1376)، واژه‌نامۀ هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز، چاپ دوم.
    17. هاشمی، شبنم (1400)، بانوی واژه‌ها، کرمانشاه: دیباچه.
    18. همتی، آریو؛ رشیدی، علی (1400)، جنبش 1400 عریانیسم (آنتولوژی فراشعر نویسان مولتی فونیک)، تهران: مهر و دل.
    19. واعظ کاشفی، ملاحسین (1369)، بدایع‌ الافکار فی صنایع الاشعار، مصحح: میرجلال‌الدین کزازی، تهران: مرکز.

    مقاله‌ها

    1. ارجی، علی اصغر (1390)، از شعر روایی تا روایت شاعرانه، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، بهار، شمارة 3، 34 -43. 
    2. سوری، پوریا (1398)، گزارش اقلیت، ماه‌نامة شعر ایران وزن دنیا، شمارة4، 214 - 220.
    3. مالمیر، تیمور (1388)، «ساختار منسجم غزلیات حافظ»، مجلۀ فنون ادبی، دانشگاه اصفهان، سال اول، 41 - 56.

    روزنامه‌ها

    1. اهورا، هنگامه (1383)، روزنامة ندای جامعه، کرمانشاه: مهر، شمارة 96.
    2. اهورا، هنگامه (1381)، روزنامة ندای جامعه، (سنقر) آذر، شمارة 42.
    3. اهورا، هنگامه (1385)، روزنامة غرب (کرمانشاه) بهمن، شمارة 77.
    4. اهورا، هنگامه (1388)، روزنامة بیستون (کرمانشاه) فروردین، شمارة 1004.